ԻՆՉՊԵՍ ՕԳՆԵԼ ՍԹՐԵՍԻ ՄԵՋ ԳՏՆՎՈՂ ԴԵՌԱՀԱՍՆԵՐԻՆ

Դեռահասները, հասուն մարդկանց նման, կարող են ամեն օր սթրեսներ տանել եւ սովորել սթրեսային իրավիճակներ հաղթահարել: Դեռահասներից շատերը ավելի մեծ սթրեսի մեջ են ընկնում, երբ, ըստ նրանց գնահատման, իրավիճակը վտանգավոր է, դժվար կամ ցավոտ, իսկ նրանց չունեն այդ իրավիճակը հաղթահարելու միջոցներ եւ հմտություններ: Դեռահասների սթրեսին նպաստում են.

• դպրոցական պահանջները եւ դժվարությունները

• իրենց իսկ վերաբերյալ բացասական մտքերը կամ զգացմունքները

• սեփական մարմնի փոփոխությունները

• խդնիրները ընկերների հետ

• ապրելու անապահով միջավայրը/հարեւանությունը

• ծնողների բաժանությունը

• խրոնիկական հիվանդությունը կամ ընտանիքում լուրջ խնդիրները

• սիրած անձնավորության մահը

• տեղափոխությունը բնակավայրից կամ դպրոցը փոխելը

• միանգամից մեծ գործունեություն ծավալելը կամ իրենցից ակնկալվող մեծ պահանջները

• ընտանիքի նյութական խնդիրները



Որոշ դեռահասներ գերծանրաբեռնվում են սրթեսերից: Այդ դեպքում սթրեսային իրավիճակի սխալ հաղթահարումը կարող է տանել անհանգստության, մեկուսացման, ագրեսիայի, ֆիզիկական հիվանդությունների կամ թմրանյութերի չարաշահման:



Երբ մենք ստեղծված իրավիճակը համարում ենք դժվար կամ ցավոտ, մեր ուղեղում եւ մարմնում փոփոխություններ են կատարվում, որոնք մեզ պատրաստում են վտանգին պատասխանելու: Մարմնի եւ ուղեղի “կռվիր, կռվիր կամ սառչիր” պատասխանի հետեւանքով արագանում է սրտի զարկը եւ շնչառությունը, արյունը մղվում է ձեռքերի եւ ոտքերի մկաններին, սառում կամ քրտնում են ձեռքերը եւ ոտքերը, խանգարվում է ստամոքսը եւ/կամ սարսափի զգացում է մեզ տածում:



Նույն մեխանիզմը, որը միացնում է սթրեսին պատասխանելու հակազդեցությունը, կարող է եւ անջատել այն: Հենց որ իրավիճակը դադարում է մեզ համար վտանգավոր լինելուց, մեր ուղեղում եւ մարմնում կատարվում են փոփոխություններ, որոնք մեզ թուլացնում եւ հանգստացնում են: Այս “թուլացնող պատասխանի” հետեւանքով սիրտն ավելի հանգիստ է զարկում, շնչռությունը կարգավորվում է եւ մեզ տածում է ապահովության զգացում: “Հանգստացնող պատասխանի” եւ սթրեսից դուրս գալու այլ հմտություններ զարգացրած դեռահասները ավելի քիչ են իրենց անօգնական զգում եւ ամեն սթրեսին կարող են յուրովի պատասխանել:



Ծնողները իրենց երեխաներին կարող են հետեւյալ կերպ օգնել.

• հետեւել երեխային, եթե սթրեսը ազդում է նրա առողջության, վարքի, մտքերի եւ զգացմունքների վրա

• ուշադիր լսել դեռահասին եւ կանխել գերլարված վիճակը

• սովորել եւ օգտագործել սթրեսը հաղթահարելու հմտությունները

• նպաստել երեխայի սպորտով եւ այլ հասարակական գործունեությամբ զբաղվելուն



Դեռահասները կարող են սթրեսը նվազեցնել հետեւյալ կերպ.

• կանոնավոր կերպով մարզվել եւ սնվել

• խուսափել կոֆեինի չարաշահումից, որը կարող է սաստկացնել անհանգստությունը եւ վախը

• խուսափել թմրադեղերի, ալկոհոլի եւ ծխախոտի օգտագործումից

• սովորել թուլացնող վարժություններ (որովայնային շնչառություն եւ մկանների թուլացում)

• մշակել հաստատակամությունը զարգացնելու հմտություններ: Օրինակ՝ զգացմունքները արտահայտել զուսպ եւ հաստատուն ձեւով եւ ոչ ագրեսիվ կամ բացասական տոներով. “Ես զայրանում եմ, երբ դու բղավում ես իմ վրա” կամ “Խնդրում եմ, դադարիր բղավել”:

• վարժվել դուրս գալ սթրես պատճառող իրավիճակներից: Օրինակ՝ այցելել դասարանի առաջ խոսելու դասեր, երբ խոսելիս երեխայի մոտ հուզմունք է առաջանում:

• դարձյալ սովորել իրավիճակներ հաղթահարել: Օրինակ՝ մեծ հանձնարարությունը տրոհել փոքր, ավելի հասանելի մասերի:

• նվազեցնել սեփական անձի մասին բացասաբար արտահայտվելը. բացասական մտքերը փոխարինել ավելի չեզոք կամ դրական մտքերով: Օրինակ՝ “Իմ կյանքը երբեք դեպի լավը չի գնա” արտահայտությունը փոխել “Մի գուցե, ես հիմա անօգնական վիճակում եմ, բայց իմ կյանքը կբարելավվի, եթե ես ջանամ դրան հասնել եւ որոշ օգնություն ստանամ”:

• սովորել լավ զգալ կատարվող աշխատանքից, քան սեփական անձից եւ ուրիշներից կատարելություն պահանջել

• “շունչ քաշել” սթրեսային իրավիճակներից: Երաժշտություն լսելը, ընկերոջ հետ զրուցելը, նկարելը, գրելը կամ տնային կենդանու հետ ժամանակ անցկացնելը կարող է թուլացնել սթրեսը:

• ստեղծել ընկերների մի խումբ, որոնք դրականապես են ազդում սթրեսից դուրս գալու վրա



Վերոհիշյալ կամ այլ միջոցներով դեռահասները կարող են սկսել հաղթահարել սթրեսը: Եթե դեռահասը նշաններ է ցույց տալիս կամ խոսում է այն մասին, որ գերլարված է, օգտակար կլինի խորհրդատվությունը մասնկապատանկան հոգեբույժի կամ հոգեկան առողջության ոլորտի այլ մասնագետի հետ: